Οι Τοίχοι της Γνώσης
€36,82 €33,14
Ο σχολικός χώρος όπως και κάθε χώρος είναι δισυπόστατος, με γεωμετρική και ανθρώπινη ποιότητα. Η γεωμετρική υπόσταση του χώρου καθορίζει, απλά, τα υλικά του χαρακτηριστικά, ενώ η ανθρωπογενής του ποιότητα εξηγεί την προέλευση, το σκοπό και τον τρόπο λειτουργίας του. Η σχέση του ανθρώπου με το χώρο συνδέεται με τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και των στάσεων του ατόμου ή της ομάδας και, γενικότερα, με την πολιτισμική και κοινωνική δυναμική που αναπτύσσεται στις διάφορες κατηγορίες ανθρώπινου περιβάλλοντος. Αυτό το βιβλίο εφαρμόζει μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση του σχολικού χώρου, μελετώντας τον, αρχικά από θεωρητική άποψη, ως ένα πεδίο αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο μαθητή και την εκπαίδευση, το οποίο μπορεί να διευκολύνει ή, αντίθετα, να επιβραδύνει την πορεία του παιδιού προς την ωρίμανση και τη γνώση. Στη συνέχεια, με βάση τα συμπεράσματα της θεωρητικής προσέγγισης, εξετάζει τις σύγχρονες τάσεις για τη σχέση του παιδιού με το χώρο στο σχολείο, ώστε να διαπιστώσει τις νέες προοπτικές που διαμορφώνονται στην πράξη. Κατόπιν, με την ίδια οπτική, αναλύει την κατάσταση του σχολικού χώρου στην Ελλάδα και εντοπίζει τις δυσλειτουργίες οι οποίες υπάρχουν και επιδρούν αρνητικά στις δυνατότητες για ανανέωση της εκπαίδευσης. Η διερεύνηση αυτή καταλήγει στην πρόταση για μια μεθοδολογία παρέμβασης στο σχολικό χώρο που αποσκοπεί στην αναβάθμιση του ελληνικού σχολικού περιβάλλοντος και τεκμηριώνεται με παραδείγματα από εφαρμογές της στην Ελλάδα και την Κύπρο. Πρόκειται για τον “παιδαγωγικό ανασχεδιασμό του σχολικού χώρου”, που στόχο έχει οι “Τοίχοι της Γνώσης” να οδηγήσουν σε μια καλύτερη “Τύχη της Γνώσης”.
Εισαγωγή
Προς έναν ορισμό της έννοιας "χώρος"
Μεθοδολογικά ζητήματα για την ανθρωποκεντρική προσέγγιση του χώρου
Ο σχολικός χώρος ως πεδίο έρευνας
Η διαμόρφωση μιας μεθόδου προσέγγισης του σχολικού χώρου
Από την παραδοσιακή στη νέα παιδαγωγική
Η διαμόρφωση των σύγχρονων παιδαγωγικών προσεγγίσεων του σχολικού χώρου
Η εφαρμογή των σύγχρονων παιδαγωγικών προσεγγίσεων του σχολικού χώρου
Ένας σχολικός χώρος χωρίς ηλικία (Η οργάνωση της υλικής δομής του ελληνικού σχολείου)
Μια αιωνόβια σχολική τάξη (Η σχέση της υλικής και κοινωνικής δομής στο σύστημα "σχολική τάξη" του ελληνικού σχολείου)
Το "διαφορετικό-ίδιο" νηπιαγωγείο
Ένα σχολείο που έχασε την εποχή του
Κατευθύνσεις παρέμβασης για την αναβάθμιση του σχολικού χώρου
Ο παιδαγωγικός σχεδιασμός του σχολικού χώρου: Μεθοδολογία παρέμβασης
Ο παιδαγωγικός ανασχεδιασμός του σχολικού χώρου: Ερευνητική τεκμηρίωση της πρότασης
Η εφαρμογή του παιδαγωγικού ανασχεδιασμού στο χώρο του νηπιαγωγείου
Επίλογος
Βιβλιογραφία
Παράρτημα
Η τύχη της γνώσης μέσα από τη νέα σχολική αίθουσα
Οταν μια κοινωνία περνά κρίση, πληθαίνουν οι αιτιάσεις κατά του σχολείου και φουντώνει ο διάλογος για το εκπαιδευτικό σύστημα. Ολοι συμφωνούν ότι είναι απαραίτητο να γίνουν μεταρρυθμίσεις, σπάνια, όμως, δίνεται το «πράσινο φως», γιατί δεν υπάρχει ευρεία συναίνεση για την ολοκληρωμένη υλοποίηση των αλλαγών.
Τα χαρακτηριστικά του ελληνικού σχολείου παρέμειναν σχεδόν αναλλοίωτα στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Στερεότυποι υπήρξαν οι τρόποι διαμόρφωσης του χώρου, κυριαρχούμενοι από την ασυνέχεια και τη μονολειτουργικότητα.
Ηταν επόμενο η αισθητική μικρή μόνο σχέση να έχει με το περιεχόμενο των μαθημάτων και την ηλικία των μαθητών. Η ελλειξη ευελιξίας σφραγίζει το εκπαιδευτικό μας σύστημα και αναδεικνύει το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε συνηθίσει να ζούμε.
«Υπάρχει όμως εναλλακτική λύση», μας λέει ο Δημήτρης Γερμανός, αρχιτέκτονας και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ. Και για να μας το αποδείξει, έγραψε ένα ογκώδες βιβλίο με τίτλο «Οι τοίχοι της γνώσης», που, όπως εύχεται ο ίδιος, μπορούν να αναδειχθούν σε «τύχη της γνώσης».
Δεν πιστεύει βέβαια ότι αυτό είναι εύκολη υπόθεση. Δίνει όμως τα κλειδιά για την προσαρμογή του σχολικού κτιρίου στις επιταγές της μοντέρνας αντίληψης. Ο ίδιος μπορεί μάλιστα να υπερηφανεύεται για το πείραμα που φέρει την υπογραφή του. Το αποτέλεσμα πραγματικά εκπλήσσει, αποτυπωμένο φωτογραφικά στο παράρτημα του βιβλίου.
Κι άλλες προσπάθειες έχουν γίνει από απλούς εκπαιδευτικούς, καρπός της λαχτάρας τους για βελτίωση της καθημερινής εκπαιδευτικής πράξης. Ο συγγραφέας επαινεί αυτή τη διαδικασία και τονίζει ότι συχνά αποδεικνύεται περισσότερο επιτυχημένη από την πεζή εφαρμογή θεωριών που προσκρούουν σε μεγάλα εμπόδια προσαρμογής.
Ο Γερμανός μας καλεί σε «παιδαγωγικό ανασχεδιασμό του σχολικού περιβάλλοντος». Στις νέες αίθουσες, επιμένει, τα παιδιά δουλεύουν σε ομάδες, ευνοείται η επικοινωνία «πρόσωπο με πρόσωπο», η αλληλεπίδραση και η συνεργασία μεταξύ των μαθητών, που χρησιμοποιούν το χώρο με μεγαλύτερη ελευθερία και ευελιξία.
Βλέποντας τα παιδιά να δουλεύουν στην Αντιμάχεια της Κω, στον Πομό της Κύπρου, στη Χρυσαυγή, την Περαία, τους Νέους Επιβάτες και στη Μενεμένη της Θεσσαλονίκης, οι παλιότεροι θα ζηλέψουμε, καθώς θα συγκρίνουμε το συγκεκριμένο πιλοτικό πρόγραμμα με τη δική μας «άχαρη» εμπειρία.
«Στα σχολεία που ανασχεδιάστηκαν με βάση τις καινούργιες αντιλήψεις, σημειώθηκε ουσιαστική βελτίωση της επίδοσης των μαθητών. Στο νέο περιβάλλον, οι «κακοί» μαθητές συμμετείχαν και διάβαζαν περισσότερο, έδειχαν ενδιαφέρον για τη σχολική πράξη, καλλιεργήθηκε το ομαδικό πνεύμα. Εξαφανίστηκαν, μάλιστα, τελείως τα φαινόμενα βανδαλισμού», επισημαίνει ο Δ. Γερμανός.
Ο έλεγχος της επίδοσης των μαθητών και η παρατήρηση της συμπεριφοράς τους πραγματοποιήθηκαν σε δύο στάδια. Ενα τρίμηνο ύστερα από την αρχιτεκτονική παρέμβαση στις παλιές αίθουσες και ξανά σε ενάμιση χρόνο.
Τα συμπεράσματα ήταν εντυπωσιακά και φώτισαν το δρόμο για μία συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Η συνεργασία του αρχιτέκτονα με τον εκπαιδευτικό, τον ψυχολόγο και τον κοινωνιολόγο κρίνεται αναγκαία για να σχεδιαστούν οι καινούργιες αίθουσες με βάση τις ομαδοκεντρικές μεθόδους διδασκαλίας σε συνδυασμό πάντα με την ατομική διδασκαλία.
Η διαρρύθμιση αυτή δεν προϋποθέτει βέβαια ένα εντελώς καινούργιο κτίριο. «Περιμέναμε 200 χρόνια για να κτιστούν τα σχολεία που έχουμε σήμερα. Δεν μπορούμε να τα γκρεμίσουμε για να οικοδομήσουμε στη θέση τους νέα», λέει με αφοπλιστικό τρόπο ο Γερμανός.
Το υπουργείο Παιδείας μέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου θέλει να επιφέρει αλλαγές στην εκπαίδευση με σύγχρονα βιβλία και νέες διδακτικές μεθόδους. Αλλά αυτά αποδεικνύονται συνήθως αποσπασματικές λύσεις. Ας μη γελιόμαστε. Στους ίδιους χώρους, τα αποτελέσματα θα είναι πενιχρά, αν το εκπαιδευτικό περιβάλλον δεν ανασχεδιαστεί με σφαιρικό τρόπο.
Θα πρέπει να καμφθούν οι αντιστάσεις, τα κατεστημένα συμφέροντα και η αδράνεια που χαρακτηρίζει σήμερα το εκπαιδευτικό τοπίο. Ας ελπίσουμε ότι ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων θα θελήσει να κινητοποιηθεί.
Η υστέρηση της παιδείας μας είναι μεγάλη και η Ενωμένη Ευρώπη μας περιμένει. Ιδού «πεδίον δόξης λαμπρόν» για κάθε φιλόδοξο στέλεχος της παιδείας.
ΔΑΝΑΗ ΜΑΡΙΤΣΑ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 02/05/2003
