Ο Νέος Επιστημονικός Ρεαλισμός

Aπό τις εκδόσεις Gutenberg κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Ευτύχη Μπιτσάκη, Ο Νέος Επιστημονικός Ρεαλισμός. Πρόκειται για μετάφραση του γαλλικού πρωτοτύπου το οποίο εξεδόθη στο Παρίσι (L’ Harmattan, 1997). Όπως δηλώνει και ο υπότιτλος, στο βιβλίο γίνεται μία απόπειρα επιστημολογικής και ευρύτερα φιλοσοφικής διερεύνησης των θεμάτων της σημερινής μικροφυσικής. Μια τέτοια διερεύνηση καθίσταται αναγκαία, δοθέντος ότι η διαμάχη για τα θεμέλια της μικροφυσικής που ξεκίνησε ταυτόχρονα με τη διατύπωσή της στην δεκαετία του ’20, όχι μόνο δεν έληξε, αλλά συνεχίζεται με νέα ένταση, περνώντας από την περιοχή της επιστημολογίας στο πεδίο της λογικής και του πειράματος. Στη διαμάχη αυτή πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν οι ίδιοι οι δημιουργοί της Νεότερης Φυσικής (Αϊνστάιν, Μπορ, Ντε Μπρέιγ, Σραίντινγκερ, Πλανκ, Χάιζελμπεργκ, Λανζεβέν, κ.λπ). Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου παρεμβαίνει στη διαμάχη, με βάση τα πρόσφατα δεδομένα του πειράματος, της λογικής δομής της θεωρίας, και συνολικά τα νέα επιχειρήματα των δύο αντίπαλων σχολών: της ρεαλιστικής και της θετικιστικής. Το βιβλίο του καθηγητή Μπιτσάκη, περιορίζεται στην ανάλυση των θεμελίων της Κβαντικής Μηχανικής. Όμως τα διακυβεύματα της συνεχιζόμενης επιστημολογικής διαμάχης, υπερβαίνουν το πεδίο της φυσικής. Πράγματι, διαμάχη για την κβαντική μηχανική είναι, πριν απ’ όλα, μια διαμάχη στο επίπεδο της Φυσικής. Αλλά η Φυσική δεν αναπτύσσεται σε έναν τόπο απομονωμένο από τα υπόλοιπα πεδία της γνώσης. Έτσι, δεν πρόκειται μόνο για τα θεμέλια της μικροφυσικής. Η μάχη εναντίον (ή υπέρ) του ρεαλισμού είναι μια επιστημολογική και ευρύτερα φιλοσοφική διαμάχη. Πίσω από τα επιχειρήματα των δύο αντίθετων σχολών, δεν είναι δύσκολο να ανιχνεύσουμε θετικιστικές ή ιδεαλιστικές προκείμενες, από τη μία, ρεαλιστικές ή υλιστικές, από την άλλη. Αλλά η φιλοσοφία, πολύ περισσότερο από την επιστήμη, δεν είναι αθώα. Έτσι και η σημερινή διαμάχη έχει ιδεολογικά και κοινωνικά κίνητρα, και ακόμα, μέσα από διαμεσολαβήσεις συχνά αδιόρατες, πολιτικά. Το να υποστηρίζουμε τη χρεοκοπία της αιτιοκρατίας, την αναγέννηση του πυθαγορισμού, την ελεύθερη βούληση των μικροσωματίων, κ.λπ., σημαίνει ότι υποστηρίζουμε θέσεις με εμβέλεια η οποία ξεπερνά το πεδίο της φιλοσοφίας. Όταν με αφετηρία το μη-διαχωρίσιμο καταλήγουμε στην ψυχοκίνηση και στην παραψυχολογία, σημαίνει ότι συνεισφέρουμε στην αναγέννηση του ανορθολογισμού σε μια κοινωνία η οποία, βυθισμένη στην κρίση, αναζητεί καταφύγιο στην περιοχή του φαντασιακού. Τα διακυβεύματα πίσω από τη διαμάχη για την Κβαντική Μηχανική είναι πολλά. Αλλά το παρόν βιβλίο τοποθετείται συνειδητά στην περιοχή της Φυσικής και της επιστημολογίας της. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται για ουδέτερο βιβλίο· επειδή, παίρνοντας θέση υπέρ του ρεαλισμού και της αιτιοκρατίας, σημαίνει ότι παίρνει θέση στη γενικότερη μάχη για μια κοσμοαντίληψη θεμελιωμένη στις επιστήμες. Εκτός από την Εισαγωγή του συγγραφέα, στο βιβλίο δημοσιεύεται ο Πρόλογος στη γαλλική έκδοση του Ακαδημαϊκού J.C. Pecker, καθώς και η Εισαγωγή στην ιταλική έκδοση, του καθηγητή M. Castellana. Το βιβλίο, εκτός από τους ειδικούς, απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό που διαθέτει μια ορισμένη φιλοσοφική παιδεία.